دیابت چیست؟ علائم، درمان، انواع تاثیرات رژیم غذایی

دیابت چیست؟

یکی از مهم ترین بیماری های غدد درون ریز و از جمله مشکلات جدی سلامت در جوامع بشری امروزی دیابت است. در دیابت به دلیل عدم ترشح انسولین(دیابت نوع یک) و یا ایجاد مقاومت در برابر اثر انسولین(دیابت نوع دو)، اختلال در متابولیسم گلوکز رخ می‌دهد و نهایتاً منجر به افزایش سطح گلوکز خون می شود. در دیابت، مقدار اسیدهای چرب آزاد (2 و 3)، سطح کلسترول تام پلاسما، LDL-C و VLDL-C افزایش می یابد و کاهش HDL-C نیز رخ می دهد. تغییرات در پروفایل لیپیدی، می‌تواند از عوامل زمینه ساز ایجاد بیماری‌های  قلبی- عروقی در بیماران دیابتی باشد ؛ همچنین سطوح بالاتری گلیسیرید، به افزایش مقاومت انسولینی منتهی می شود.

علائم مشترک دیابت نوع ۱ و نوع ۲ چیست؟

• تشنگی بیش از حد (پلی دیپسی): افزایش قند خون باعث می‌شود کلیه‌ها برای دفع قند اضافی، آب بیشتری از بدن خارج کنند. این موضوع منجر به احساس تشنگی شدید می‌شود.
• تکرر ادرار (پلی اوری): به دلیل افزایش دفع قند از طریق ادرار، فرد ممکن است به طور مکرر به دستشویی برود، به ویژه در شب.
• گرسنگی شدید (پلی فاژی): بدن نمی‌تواند به درستی از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده کند، بنابراین فرد احساس گرسنگی مداوم می‌کند.
• خستگی و ضعف: عدم توانایی بدن در استفاده مؤثر از گلوکز برای تولید انرژی، منجر به خستگی و بی‌حالی می‌شود.
• کاهش وزن بدون دلیل: در دیابت نوع ۱، بدن به دلیل عدم تولید انسولین، شروع به سوزاندن چربی و عضلات برای تولید انرژی می‌کند، که منجر به کاهش وزن ناخواسته می‌شود.
• تاری دید: افزایش قند خون می‌تواند باعث تورم عدسی چشم و تغییر در بینایی شود.
• خشکی پوست و خارش: کم‌آبی ناشی از تکرر ادرار می‌تواند باعث خشکی پوست و خارش شود.
• کند شدن بهبود زخم‌ها: قند خون بالا می‌تواند بر گردش خون و سیستم ایمنی تأثیر بگذارد و باعث شود زخم‌ها و بریدگی‌ها به کندی بهبود یابند.
• عفونت‌های مکرر: دیابت می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و فرد را مستعد عفونت‌های مکرر (مانند عفونت‌های ادراری، پوستی یا لثه) کند.

علائم دیابت نوع ۱ 

دیابت نوع ۱ معمولاً در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد، اما ممکن است در هر سنی ظاهر شود. علائم آن اغلب به سرعت و در عرض چند هفته پیشرفت می‌کنند:

• کاهش وزن سریع و ناخواسته.
• تهوع و استفراغ (به دلیل تولید کتون‌ها در بدن).
• تنفس سریع و بوی میوه‌ای دهان (نشانه‌ی کتواسیدوز دیابتی، یک وضعیت خطرناک).
• تحریک‌پذیری یا تغییرات خلقی.

علائم دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ معمولاً در بزرگسالان و به تدریج ایجاد می‌شود. برخی از علائم خاص آن عبارتند از:

• گزگز یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها (نشانه‌ی نوروپاتی دیابتی).
• تیره‌شدن پوست در نواحی مانند گردن، زیر بغل یا کشاله ران (آکانتوز نیگریکانس).
• افزایش اشتها همراه با افزایش وزن (برخلاف دیابت نوع ۱ که کاهش وزن رخ می‌دهد).

علائم دیابت در کودکان چیست؟

کودکان مبتلا به دیابت ممکن است علائم زیر را نشان دهند:

• شب‌ادراری (به ویژه اگر قبلاً این مشکل را نداشته‌اند).
• کاهش وزن ناگهانی.
• خستگی و بی‌حوصلگی.
• افزایش اشتها یا از دست دادن اشتها.

علائم اورژانسی دیابت چیست؟

در برخی موارد، دیابت می‌تواند منجر به شرایط اورژانسی شود که نیاز به درمان فوری دارند. این علائم شامل:

کتواسیدوز دیابتی (در دیابت نوع ۱):

• تهوع و استفراغ.
• تنفس سریع و عمیق.
• بوی میوه‌ای از دهان.
• گیجی یا از دست دادن هوشیاری.

وضعیت هیپراسمولار هیپرگلیسمیک (در دیابت نوع ۲):

• قند خون بسیار بالا.
• خشکی شدید دهان.
• گیجی یا تشنج.

چه زمانی باید برای درمان دیابت به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر شما یا اطرافیان‌تان علائم زیر را تجربه می‌کنید، باید به پزشک مراجعه کنید:

• تشنگی و تکرر ادرار غیرعادی.
• کاهش وزن ناخواسته.
• خستگی شدید و مداوم.
• تاری دید یا مشکلات بینایی.
• زخم‌هایی که به کندی بهبود می‌یابند.

از چه راه هایی میتوان دیابت را تشخیص داد؟

تشخیص دیابت معمولاً از طریق آزمایش‌های خون انجام می‌شود، از جمله:

• آزمایش قند خون ناشتا (Fasting Blood Sugar).
• آزمایش هموگلوبین A1C (میانگین قند خون در ۲-۳ ماه گذشته).
• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT).

 روش های پیشگیری و مدیریت دیابت چیست؟

• دیابت نوع ۱: قابل پیشگیری نیست، اما با تزریق انسولین و مدیریت قند خون می‌توان آن را کنترل کرد.
• دیابت نوع ۲: با رعایت رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، کاهش وزن و کنترل استرس می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری یا آن را مدیریت کرد.

اگر مشکوک به دیابت هستید یا سابقه خانوادگی این بیماری را دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش‌های لازم انجام شود و در صورت نیاز، درمان آغاز گردد.

 چه زمانی دیابت در ایران شیوع پیدا کرد؟

در کل جمعیت، 3-2درصد و در افراد بالای 30 سال3/7درصد برآورد شده است و این بیماری شانزدهمین علت مرگ در مردان و نهمین علت مرگ در زنان ایرانی می باشد.

با توجه به افزایش روزافزون تعداد مبتلایان به دیابت در جهان و اهمیت توجه به عوارض ناشی از این بیماری، یافتن روش‌های پیشگیری و درمانی در مورد آن، سال‌هاست که مورد توجه محققین قرار گرفته است. امروزه مطالعات زیادی جهت تولید و یا بررسی فواید مواد غذایی عملکردی (Functional foods) در حال انجام است که یکی از جنبه‌های مورد توجه، تحقیق پیرامون آثار ضد دیابتی این غذاها می باشد.

دسته ای از مواد غذایی عملکردی، محصولات غذایی حاوی پروبیوتیک ها هستند. پروبیوتیک ها، به عنوان میکروارگانیسم های زنده ای شناخته شدند که اگر به مقدار کافی تجویز شوند، اثرات سودمندی بر سلامتی میزبان خود دارند.

راه کارهای تغذیه ای متعدد برای بهبودی هایپرکلسترولمی چیست؟

راهکارهای تغذیه ای متعددی برای بهبودی هایپرکلسترولمی به کار می رود که از جمله این راهکارها، می توان به استفاده از پروبیوتیک ها( Probiotics ) یا پری بیوتیک ها(  Prebiotics ) – ترکیباتی مانند فروکتوالیگوساکارید ها که مورد استفاده پروبیوتیک ها قرار گرفته اند و باعث رشد و توسعه آنها می شوند و یا ترکیبی از هر دو( Synbiotics )، اشاره کرد.

مطالعات زیادی بر روی فعالیت هایپوکلسترولمی محصولات شیری تخمیر شده (FM)، در انسان انجام شده است که این محصولات در اثر فعالیت باکتری های پروبیوتیک (از جمله باکتری های اسیدلاکتیک) تولید می شوند. طبق مطالعات اندرسون و همکارانش، متوسط کاهش غلظت کلسترول سرم در اثر مصرف این محصولات(حاوی لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس)، توسط افراد مبتلا به هایپرکلسترولمی اولیه، به مدت 4 هفته، بدین شرح است: یک هفته: 4/5% کاهش، دو هفته 6/6% کاهش، سه هفته:8/6% کاهش و چهار هفته: 4/6% کاهش اثر کاهشی محصولات شیری تخمیر شده بر میزان کلسترول، در مطالعات بر روی حیوانات نیز، به اثبات رسیده است. همچنین طبق مطالعات دیگری مشخص شده است که سویه های (Strains) مختلف باکتری های اسید لاکتیک ممکن است اثرات متفاوتی بر غلظت کلسترول سرم داشته باشند.

از بین باکتری های اسیدلاکتیک، در مطالعات به لاکتوباسیلوس ها(lactobacilli) توجه خاصی شده است که اثرات هایپوکلسترولمی لاکتوباسیلوس ها در مطالعات مختلف نشان داده شده اشت. جیلیاند و همکارانش، دکانژوگه شدن نمک های صفراوی و جذب کلسترول توسط باکتری را مکانیزم اصلی کاهش کلسترول توسط لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس معرفی کردند.

در یکی از این مطالعات، در خوک ها، تجویز باکتری لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس که دارای فعالیت زیاد ( In Vitro ) از جمله مقاومت صفراوی، هیدرولیز نمکهای صفراوی و جذب کلسترول بوده، کلسترول سرم را به طور معنا داری در گروه های آزمایش نسبت به گروه شاهد کاهش داده است.

هم چنین مطالعات اثر باکتری های اسید لاکتیک را بر بهبود شاخص های گلایسمیک نشان داده است.

اسیدلاکتیک موجود در خمیر ترش باعث کاهش شاخص های گلایسمیک و انسولینی می شود.

در یک مطالعه در مورد اثر مصرف شیر بدون چربی و شیر تخمیر شده پروبیوتیک بر روی گلوکز، انسولین و پروفایل لیپیدی خون و هم چنین گلیکوژن کبد موش های بزرگ آزمایشگاهی که با برنامه غذایی غنی از فروکتوز دیابتی شده بودند، طی 6 هفته انجام شد، میانگین گلوکز خون بعد از 6 هفته در موش های تغذیه شده با شیر بدون چربی (گروه1) و شیر تخمیر شده (گروه2) به ترتیب 178 mg/dl و 143 mg/dl بوده است. هموگلوبین گلیکوزیله شده و انسولین پلاسما نیز در گروه1 به ترتیب 10% و 34% و در گروه2 به ترتیب 17% و 48% کمتر از گروه شاهد بود.

مصرف محصول پروبیوتیک برای دیابت چه تاثیری دارد؟

همچنین در مطالعه ای دیگر، اثر مصرف محصول پروبیوتیک حاوی لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس کازئی در موش هایی که با دریافت برنامه غذایی غنی از فروکتوز، به دیابت نوع دو مبتلا شده بودند، را به مدت 8 هفته بررسی کردند. در بررسی آنها مصرف شیر تخمیر شده پروبیوتیک، منجر به تأخیر آشکار در شروع عدم تحمل گلوکز، هیپرگلیسمی، هیپرانسولینمی، دیس لیپیدمی و استرس اکسیداتیو نسبت به گروه مشاهد شده است.

همانگونه که از مرور مطالعات در زمینه پروبیوتیک ها برمی آید، با توجه به استفاده گسترده جوامع مختلف از محصولات لبنی تخمیری که می تواند به طور طبیعی حاوی باکتری های اسید لاکتیک و سایر پروبیوتیک ها باشد، و همچنین تفاوت در فلور طبیعی افراد بومی در مناطق جغرافیایی مختلف و به تبع آن تفاوت در اثرگذاری پروبیوتیک ها در افراد مختلف از مناطق جغرافیایی مختلف، استفاده از سویه های مختلف بومی و هدفمند در درمان دیابت و چربی خون بالا در محصولات غذایی مختلف ضروری است و جهت کاهش هزینه های درمان و پیشگیری از بیماری های مزمن بسیار مفید واقع خواهد شد.

منابع:

1- Koenig RJ et al,. Correlation of glucose regulation and hemoglobin AIc in diabetes mellitus. N Eng J Med. 1976 ,8, pp.  417-20.

2- Reitsma, W. D. The relationship between serum free fatty acids and blood sugar in non- obese and   obese diabetics. Acta Med. Scand. 1967, 182, pp. 353-361

3-Bagdade, J. D., D. Porte, Jr., and E. L. Bierman. The interaction of diabetes and obesity on the        regulation of fat mobilization in man. Diabetes 1969, 18,  pp. 759-772

4- Yadav H, Jain S,. Sinha P.R. Antidiabetic effect of probiotic dahi containing Lactobacillus acidophilus and Lactobacillus casei in high fructose fed rats. Nutrition 2007, 23, pp.  62-68

5- King H, Aubert  RE, Herman  WH.,Global burden of diabetes ,prevalence and numerical  estimated and projection.Diabetes Cure.1998,21:1414-1431.