بیش فعالی چیست؟ تشخیص، انواع روش های درمان برای کودکان و بزرگسالان

بیش فعالی (ADHD) چیست؟

اختلال بیش‌فعالی همراه با کم‌توجهی یا ADHD، یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-رشدی در کودکان است. این اختلال معمولاً با علائمی مثل بی‌قراری، تمرکز ضعیف، رفتارهای ناگهانی و پرتحرکی بیش از حد بروز می‌کند. اگر این وضعیت به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند زندگی تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودک را تحت تأثیر قرار دهد و تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.

انواع اختلال ADHD

ADHD در سه نوع اصلی دسته‌بندی می‌شود:

• نوع بی‌توجه (Inattentive Type): کودک تمرکز کافی ندارد، فراموش‌کار است و اغلب به نظر می‌رسد در عالم خود غرق است.
• نوع بیش‌فعال/تکانشی (Hyperactive-Impulsive Type): با بی‌قراری شدید، صحبت‌های زیاد و تصمیم‌گیری‌های ناگهانی همراه است.
• نوع ترکیبی (Combined Type): ترکیبی از دو نوع قبلی است و شایع‌ترین نوع ADHD محسوب می‌شود.

چه سنی برای تشخیص بیش فعالی مناسب است؟

علائم بیش‌فعالی اغلب از سنین پایین، حدود ۵ تا ۸ سالگی، نمایان می‌شوند. البته در برخی کودکان بزرگ‌تر نیز ممکن است نشانه‌هایی از اختلال ظاهر شود. تشخیص زودهنگام، نقش کلیدی در درمان موفق و پیشگیری از بروز مشکلات رفتاری و تحصیلی دارد.

Lazy student girl at home

روش دقیق تشخیص: نقشه مغزی (QEEG)

در سال‌های اخیر، نقشه‌برداری مغزی با دستگاه‌های پیشرفته لورتا نوروفیدبک، به عنوان دقیق‌ترین روش تشخیص ADHD شناخته شده است. این روش:

• در کمتر از ۵ دقیقه اطلاعات دقیقی از فعالیت مغزی ارائه می‌دهد،
• کاملاً غیرتهاجمی و بدون درد و عارضه است،
• نوع دقیق اختلال را مشخص می‌کند.

در شیراز نیز مراکز تخصصی وجود دارند که با استفاده از این فناوری، تشخیص دقیق را برای بیماران فراهم می‌کنند.

A bored child refusing to cooperate with his private teacher while doing homework.

بله! روش نوین نوروفیدبک به مغز آموزش می‌دهد تا فعالیت‌های غیرطبیعی خود را اصلاح کند، بدون آنکه نیازی به دارو باشد. بسیاری از کودکان طی ۱۰ تا ۱۵ جلسه درمان، پیشرفت محسوسی را در تمرکز، آرامش، و کنترل رفتاری تجربه می‌کنند.

چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کنیم؟

اگر کودک شما علائمی مانند حواس‌پرتی، بی‌قراری مداوم، پرخاشگری یا افت تحصیلی دارد، بهتر است هرچه سریع‌تر از یک روانشناس کمک بگیرید. مداخله به‌موقع می‌تواند از مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کند.

اختلال بیش‌فعالی همراه با کم‌توجهی، تنها یک مشکل رفتاری ساده نیست، بلکه نوعی ناهماهنگی در عملکرد شبکه‌های عصبی مغز به شمار می‌رود. مغز افراد مبتلا به ADHD معمولاً در تنظیم توجه، کنترل تکانه‌ها و مدیریت هیجانات دچار چالش است. به همین دلیل، این افراد ممکن است در محیط‌های آموزشی یا خانوادگی به اشتباه با برچسب‌هایی چون «بی‌انضباط» یا «بی‌توجه» قضاوت شوند، در حالی که ریشه اصلی رفتارشان، یک اختلال عصبی-تحولی است که نیاز به ارزیابی دقیق و مداخله تخصصی دارد.

در سال‌های اخیر تحقیقات فراوانی درباره عملکرد مغز مبتلایان به ADHD انجام شده است که نشان می‌دهد این اختلال اغلب با کاهش فعالیت در ناحیه پیش‌پیشانی مغز همراه است؛ ناحیه‌ای که مسئول تصمیم‌گیری، تمرکز و کنترل رفتار است. این یافته‌ها باعث شده‌اند که تشخیص مبتنی بر نقشه‌برداری مغزی (QEEG) جایگزین ارزیابی‌های صرفاً رفتاری شود و مسیر درمانی دقیق‌تری برای هر فرد ترسیم گردد. همچنین، والدین و معلمان نقش کلیدی در شناسایی زودهنگام علائم و حمایت‌های روانی دارند.

یکی از پرسش‌های رایج خانواده‌ها در مواجهه با علائم بیش‌فعالی این است که «باید به روان‌شناس مراجعه کنیم یا روان‌پزشک؟» پاسخ این پرسش بستگی به شدت علائم و نیازهای درمانی کودک دارد. در مراحل اولیه، زمانی که علائم مانند بی‌قراری، کاهش تمرکز، یا مشکلات رفتاری در مدرسه یا خانه مشاهده می‌شوند، بهترین گزینه مراجعه به روان‌شناس کودک است. روان‌شناس با استفاده از تست‌های روان‌سنجی، ارزیابی رفتاری، و مصاحبه‌های تخصصی، وضعیت کودک را تحلیل کرده و نوع و شدت اختلال را تشخیص می‌دهد. اما در مواردی که علائم شدیدتر هستند، مانند پرخاشگری مزمن، اختلال در خواب، یا اختلالات همراه مانند اضطراب یا افسردگی، مراجعه به روان‌پزشک ضروری می‌شود. روان‌پزشک می‌تواند در صورت نیاز، دارودرمانی را آغاز کند یا آزمایش‌های تخصصی‌تری را درخواست دهد. در بسیاری از موارد، همکاری هم‌زمان روان‌پزشک و روان‌شناس برای رسیدن به بهترین نتیجه درمانی توصیه می‌شود.

جمع‌بندی

ADHD اختلالی پیچیده اما قابل درمان است. تشخیص دقیق با روش‌های علمی مانند نقشه مغزی، به همراه درمان‌های بدون دارو مثل نوروفیدبک و مشاوره روان‌شناسی، می‌تواند زندگی فرد مبتلا را به‌طور کامل متحول کند. اگر کودک یا نوجوان شما علائمی از بیش‌فعالی یا کم‌توجهی نشان می‌دهد، بهتر است همین امروز برای ارزیابی و درمان اقدام کنید.