۷ نکته کلیدی درباره بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات دوران کودکی است که ریشه در عملکرد مغز دارد. این اختلال عصبی-رشدی بر رشد، یادگیری، رفتار، و عملکرد اجتماعی کودک اثر می‌گذاردو  این اختلال با نشانه‌هایی مانند کمبود تمرکز، رفتارهای تکانشی و بی‌قراری حرکتی شناخته می‌شود و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، ممکن است مشکلاتی در روابط خانوادگی، پیشرفت در مدرسه و عزت‌نفس کودک ایجاد کند. در این مقاله با ۷ نکته کلیدی درباره علائم، روش‌های تشخیص و درمان ADHD آشنا می‌شوید تا درک عمیق‌تری از این اختلال مهم و تأثیرگذار به‌دست آورید.

عملکرد مغز در کودکان مبتلا به بیش فعالی ADHD

• لوب پیش‌پیشانی (Prefrontal Cortex) در تنظیم رفتار، تمرکز و کنترل هیجانات نقش دارد.

• در کودکان ADHD این بخش دچار تأخیر رشد و عملکرد می‌شود، که باعث اختلال در کارکردهای اجرایی مغز می‌گردد.

بیش فعالی و تفاوت در اتصال عصبی مغز

تحقیقات تصویربرداری مغزی (fMRI) نشان داده‌اند که کودکان مبتلا به ADHD معمولاً در نواحی خاصی از مغز مانند شبکه پیش‌فرض (Default Mode Network) و ارتباطات بین لوب‌های پیشانی و آهیانه دچار ناهماهنگی عملکردی هستند. این عدم هماهنگی باعث می‌شود که تمرکز، برنامه‌ریزی و کنترل تکانش‌ها برای آن‌ها سخت‌تر باشد.

نشانه‌ها و علائم بیش فعالی

• عدم تمرکز و حواس‌پرتی مکرر

• ناتوانی در مدیریت زمان

• تعویق انجام وظایف

• بی‌صبری، پرخاشگری، تکانشگری

• نوسانات هیجانی شدید

• بی‌قراری و فعالیت بیش از حد

انواع اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)

1. نوع اول: نقص توجه غالب

2. نوع دوم: بیش‌فعالی و تکانشگری غالب

3. نوع ترکیبی: هم نقص توجه و هم بیش‌فعالی

شیوع و آمار ابتلا به بیش فعالی

• ۵ تا ۸ درصد کودکان

• ۴ تا ۷ درصد نوجوانان

• ۳ تا ۵ درصد بزرگسالان

روش‌های درمان بیش فعالی

• دارودرمانی

• درمان شناختی رفتاری (CBT)

• نوروفیدبک

• آموزش مهارت‌های اجتماعی

• مداخلات شناختی و آموزش خانواده

نقش خانواده در کمک به کنترل بیش فعالی کودکان

حمایت خانواده و معلمان نقش کلیدی در مدیریت اختلال بیش‌فعالی دارد. والدین می‌توانند با ایجاد محیطی ساختارمند و تعیین قوانین واضح، به کاهش بی‌توجهی و تکانشگری کودکان کمک کنند. استفاده از روش‌های مثبت مانند تشویق به جای تنبیه و برقراری زمان‌بندی منظم برای انجام فعالیت‌ها نیز موثر است. معلمان نیز با استفاده از تکنیک‌هایی مانند ارائه دستورالعمل‌های کوتاه و روشن، ایجاد فرصت‌های استراحت کوتاه در کلاس، و استفاده از تقویت‌های مثبت می‌توانند به بهبود عملکرد تحصیلی این کودکان کمک کنند. همچنین، آموزش مهارت‌های اجتماعی و هیجانی به کودکان در این فرآیند اهمیت دارد.

• محیط ساختاریافته

• تعیین قوانین

• تشویق به جای تنبیه

• حمایت عاطفی

علل و عوامل خطر اختلال بیش‌فعالی (ADHD)

اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) یک اختلال عصبی-رشدی است که عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. شواهد علمی نشان می‌دهد که ژنتیک و وراثت، مهم‌ترین عامل در ایجاد این اختلال هستند و حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از احتمال ابتلا به آن به عوامل ژنتیکی مرتبط است. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، و قرارگیری در معرض مواد سمی مانند سرب نیز می‌توانند خطر ابتلا به ADHD را افزایش دهند. مطالعات نشان داده‌اند که ترکیبی از این عوامل باعث تغییر در عملکرد لوب پیش‌پیشانی مغز می‌شود که مسئول کنترل رفتار و تمرکز است.

تفاوت اختلال بیش فعالی با سایر اختلالات

تشخیص دقیق ADHD اهمیت بسیار بالایی دارد زیرا برخی علائم آن ممکن است با سایر اختلالات روانشناختی یا رشدی مشابهت داشته باشد. برای مثال، اختلال اضطراب، اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری می‌توانند علائم شبیه به ADHD ایجاد کنند. با این حال، تفاوت‌های کلیدی در نحوه بروز علائم و تاثیر آنها بر عملکرد روزمره وجود دارد. برای نمونه، در ADHD مشکلات تمرکز و کنترل تکانشگری مکرر دیده می‌شود، اما در اختلال اضطراب، نشانه‌های نگرانی و ترس غالب هستند. ارزیابی تخصصی توسط روانشناس یا روانپزشک کودک برای تشخیص درست و برنامه درمانی مناسب ضروری است.

تازه‌های علمی و پژوهش‌های جدید درباره بیش فعالی

تحقیقات اخیر در زمینه ADHD به توسعه روش‌های درمانی نوین و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کرده‌اند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند نوروفیدبک (Neurofeedback) و بازی‌های رایانه‌ای تمرکزی، به عنوان مکمل درمان‌های دارویی و شناختی در حال افزایش است. همچنین، داروهای جدید با عوارض جانبی کمتر و اثر بخشی بهتر در دسترس قرار گرفته‌اند. پژوهش‌های ژنتیکی نیز به شناسایی ژن‌های مرتبط با ADHD و احتمال ارائه درمان‌های هدفمند در آینده نزدیک منجر شده‌اند. مطالعات بالینی مداوم، رویکردهای چندبعدی برای مدیریت این اختلال را تقویت می‌کنند.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

ADHD قابل مدیریت است و با تشخیص و درمان به موقع، کودکان می‌توانند زندگی سالم و موفقی داشته باشند. مشارکت خانواده و معلمان بسیار مهم است.

پیشنهاد طبیب‌یاب

مشاوره با روانشناس کودک و نوجوان و استفاده از خدمات مشاوره آنلاین یا رزرو نوبت روانشناس.